Van wit brood tot rendang: de ontwikkeling van Nederlandse recepten sinds de Tweede Wereldoorlog

De eerste naoorlogse jaren

Mijn tante Rie was negen jaar toen de Tweede Wereldoorlog eindigde. Ze herinnert zich dat ze bij thuiskomst in Velden ineens wit brood kreeg – gebakken van Zweeds meel dat na de oorlog werd ingevoerd. Ook proefde ze voor het eerst chocoladepasta, die in 1948 in Nederland op de markt kwam.

In die periode waren de recepten eenvoudig en voedzaam. Ingrediënten waren schaars en kruiden beperkten zich vaak tot peper, zout, nootmuskaat en kaneel. Toch werd er al gebruikgemaakt van bouillonblokjes, maggi en vermicelli. Een voorbeeld van een luxe gerecht uit die tijd: vogelnestjes (gekookt ei in gehakt, gepaneerd en gefrituurd).

De jaren ’50: basisgerechten en de schijf van vijf

In 1953 werd de Schijf van Vijf geïntroduceerd. Huishoudens kookten met basisproducten en maakten vaak zelf inmaak van groenten en fruit. Recepten zoals zuurkool in potten of augurken uit eigen tuin waren standaard.

In deze tijd werd eten gezien als brandstof. Vrouwen die trouwden, werden ontslagen uit overheidsdienst en besteedden hun dagen aan huishouden en koken.

De jaren ’60 en ’70: nieuwe smaken en gemak

Nederlandse keukens kregen steeds meer invloeden van buitenaf. De Indische keuken bracht kruiden en gerechten zoals nasi en saté. Tegelijkertijd verschenen de eerste ingeblikte producten in de supermarkt – een verademing vergeleken met het zelf inmaken.

De jaren ’70 stonden bekend om culinaire trends als Saromapudding en Klop-Klop (slagroomvervanger), waar je onder andere ijstaarten mee maakte. Ook de Römertopf deed zijn intrede – een keramische stoofpot die in veel huishoudens later als bloembak eindigde.

Daarnaast werd koken gezelliger: fonduen, gourmetten en barbecueën werden sociale eetmomenten.

De opkomst van uit eten gaan

Frietkramen en Chinees-Indische restaurants waren de eerste stap naar buitenshuis eten. Snacks werden vaak nog zelfgemaakt; zo ontstond in Horst de legendarische Horster Dreumel, een mislukte kroketvulling die als saus over friet een lokale lekkernij werd.

Minder vlees, meer variatie

Waar gezinnen in de jaren ’70 voor negen personen slechts anderhalf pond gehakt gebruikten, eten we nu veel meer vlees per persoon. Toch groeide ook de populariteit van vegetarische gerechten, vaak met bonen of eieren als vleesvervanger.

Tegelijkertijd werden buitenlandse gerechten als babi pangang en Hongaarse kip steeds populairder. Waar men vroeger appelmoes gebruikte in plaats van gember, liggen de authentieke ingrediënten tegenwoordig gewoon in de supermarkt of toko.

De keuken van nu

Vandaag de dag vullen schappen zich met pakjes en zakjes, die koken makkelijker maken maar vaak te veel zout bevatten. Gelukkig groeit het bewustzijn voor gezond en duurzaam eten: minder vlees, meer groenten, eigen moestuinen, inmaken en energiezuinige kookmethoden zoals slowcookers en de ecostoof.

Kennis van basisbereidingen blijft belangrijk. Daarmee kun je bewuste keuzes maken en hoef je niet afhankelijk te zijn van kant-en-klare oplossingen.

Vrijheid in Voeding – tentoonstelling bij Museumdorp De Locht

Deze blog is een bewerking van de presentatie die Marjo Hendriks hield bij de opening van de tentoonstelling ‘Vrijheid in Voeding’ in Museumdorp De Locht in Melderslo. Vrijheid is in 2025-2026 het centrale thema van het grensoverschrijdend museumnetwerk Rijn-Maas, waar ook De Locht deel van uitmaakt.

De tentoonstelling laat zien wat vrijheid betekent in relatie tot voeding en traditie. Naast verhalen over het verbouwen en verwerken van voedsel is er aandacht voor de ontwikkelingen in de land- en tuinbouw, maar ook voor onze culinaire cultuur. Tegenwoordig hebben we een overvloed aan producten, van traditionele Nederlandse gerechten tot exotische smaken uit de hele wereld.

Maar hoe vrij zijn onze keuzes werkelijk? Wat betekent deze overvloed voor gezondheid en duurzaamheid? En hoe verhoudt ons rijke aanbod zich tot gebieden waar honger heerst? Vrijheid in Voeding toont niet alleen de rijkdom van ons eten, maar nodigt ook uit tot reflectie op wat vrijheid in de keuken werkelijk betekent.

Het Culinair Geheugen

Iedereen heeft wel een gerecht dat je doet terugdenken aan vroeger: oma’s appeltaart, vaders stoofpot of die ene saus van een tante. Vaak zijn zulke recepten nooit opgeschreven en verdwijnen ze langzaam uit ons dagelijks leven. Vanuit dat idee is Het Culinair Geheugen ontstaan: een kookboek én een website waarin we traditionele gerechten verzamelen en bewaren.

Ons eerste kookboek verscheen als: Het Culinair Geheugen, recepten uit grootmoeders keuken (inmiddels in 3e druk). In dit boek vind je authentieke recepten die de tand des tijds hebben doorstaan.

In oktober verschijnt deel 2: Het Culinair Geheugen, Op het heilige oog, waarin naast Hollandse klassiekers ook gerechten uit de voormalige koloniën een plek krijgen.